Veldtocht naar Rusland

In 1812 voelde Napoleon zich onoverwinnelijk. Europa lag aan zijn voeten (op Engeland na), maar het machtige Rusland tartte hem. Daarom besloot hij op veldtocht te gaan om de Russische tsaar Alexander op zijn knieën te dwingen. In mei 1812 vertrok een gigantisch leger richting Polen. Hoe groot dat leger was, daarover verschillen de meningen. Schattingen lopen uiteen van 400.000 tot 700.000 soldaten (men zegt dat 15.000 Nederlanders mee gingen op mars). Hoeveel soldaten Napoleon precies had blijft dus gissen, maar niet voor niets werd dit leger de Grande Armée genoemd oftewel het Grote Leger. Het was gigantisch!
Dat wisten ook de Russen, die met 280.000 man stonden opgesteld stonden langs de Poolse grens. Zij boden Napoleon geen tegenstand in Polen waardoor hij zonder al te veel problemen door Polen en Litouwen trok. De problemen kwamen pas toen Napoleon in juni 1812 Rusland in trok. 

Napoleon voert zijn Grote Leger aan

Honger en dorst

De Russen vielen de Fransen niet rechtstreeks aan, ze vermeden een grote veldslag, omdat ze ook wel wisten dat ze in de minderheid waren. Wat ze wel deden, waren speldenprikjes uitdelen. Steeds als ze kans zagen, dan stalen ze de voorraden van de Fransen of vernietigden die, of ze vielen de flanken aan in de nacht. Keer op keer stierven kleine aantallen soldaten, waardoor de troepen van Napoleon de nacht gingen schuwen en langzaam afgemat raakten.
Dat kwam ook vanwege de problemen met de voedselvoorziening. Het liep allemaal niet zoals Napoleon gepland had. De soldaten waren genoodzaakt om het Russische land en de dorpen te plunderen. Ze voerden onrijp graan aan de paarden, waardoor er veel paarden stierven. Maar ook de soldaten hadden te lijden onder de slechte voedsel- en drinkwatervoorziening. Zo dronken ze vervuild water waardoor de meest verschrikkelijke ziektes uitbraken. In de eerste 14 dagen verloor Napoleon door ziektes al 135.000 man. Zijn Grote Leger bleek te groot.

 Verschroeide aarde

De eerste grote slag tussen de Russen en de Fransen was de slag om de stad Smolensk, op 17 augustus. De legers botsen daar tegen elkaar en een bloederige strijd begint, tot ‘s avonds laat. Dan trekken de Russen zich terug naar de vestingstad Smolensk. Napoleon belegerde de stad en omdat de Russen geen vertrouwen hadden in de houdbaarheid van de vesting, trokken ze zich verder terug. Ze pasten de tactiek van de verschroeide aarde toe. Dit betekent dat ze alles wat maar van nut kon zijn voor de tegenstander, vernietigden. Ze staken hun eigen stad in brand, venietigden de bruggen en de voedselvoorraden en vergiftigden de waterputten. Ondanks dat de Fransen tijdens de slag slechts 7000 man verloren, sterven er daarna nog vele duizenden door het vergiftigde drinkwater.
Het Grote Leger marcheerde verder richting de stad Borodino. Daar werd de bloedigste veldslag gestreden van de napoleontische oorlogen. Op 8 september werd het Russische leger gedwongen zich terug te trekken en voor Napoleon lag de weg naar Moskou openen. 

Slag bij Borodino

Moskou

Na een afmattende tocht van 800 km kwam Napoleon op 14 september Moskou binnen. Die stad veroveren had zijn grote overwinning moeten zijn, maar het bleek een grote desillusie. De stad was verlaten, was doods. En ook nu waren alle voorraden weggehaald.
Napoleon nam de stad toch in en de Fransen verspreidden zich. ‘s Nachts brak er op verschillende plaatsen brand uit (wederom gesticht door de Russen). De Fransen probeerden met man en macht te blussen, maar door de vele houten huizen verspreidde het vuur zich vliegensvlug en alle bluspompen waren door de Russen gesaboteerd. Zes dagen lang brandde de stad en Napoleon kon maar ternauwernood aan de vlammen ontsnappen.
Hij bleef tot 20 oktober in de afgebrande stad. Al die tijd was het mooi weer geweest, maar Napoleon wist dat hij de Russische winter daar niet zou overleven met zijn leger. Er was groot gebrek aan alles, waaronder voedsel. Maar Napoleon wilde ook niet terug naar huis, hij gunde de Russen die overwinning niet. Hij had tsaar Alexander I een vredesvoorstel gestuurd, maar de tsaar reageerde niet, al helemaal niet met een bericht van overgave. 

Napoleon in het brandende Moskou

Winter in Rusland

Op 20 oktober vertrok Napoleon richting Kaluga, om daar te overwinteren. Het leger had echter een enorm probleem: zeer verzwakte paarden. De bevoorrading van het leger was ook onmogelijk, waardoor er geen graan was voor de uitgemergelde dieren. In een mum van tijd stierven de overgebleven paarden en dat had een groot effect. De Franse cavalerie hield op te bestaan, maar daarnaast moesten ze ook de kanonnen en wagens (met voorraden) achterlaten aangezien er geen paarden meer waren om die te trekken. De honger dreef de soldaten tot wanhoop. Ze aten hun eigen (dode) paarden, honden en katten. Nog meer ziektes braken uit. Het Grote Leger verzwakte met de dag en het aantal deserteurs nam toe. En toen kwam de Russische winter.
Half november begint het: sneeuw en kou werden de grootste vijand van de Fransen. Het bloed in hun aderen stolde en de toch al verzwakte mannen stierven bij bosjes. 

De Russische winter bleek de grootste vijand

De slag aan de Berezina

Napoleon leidde zijn slinkende leger naar de rivier de Berezina. Kaluga bleek onbereikbaar, het eerder veroverde Smolensk bood geen soelaas en de hoop was nu gevestigd op de stad Wilna (de hoofdstad van Litouwen). Maar de Russen lagen klaar in een hinderlaag bij de rivier. Napoleon liet bruggen bouwen over de Berezina (naar verluidt moesten de mannen dag en nacht doorwerken in het ijswater). Een aantal van die bruggen werd vernietigd door de Russen terwijl ze volstonden met vluchtende Fransen. Volgens de Russen dreven er 8000 Fransen lijken in de Berezina. De rest van de groep ontsnapte, maar niet aan de bittere kou.
Op 5 december besloot Napoleon zijn troepen te verlaten. Al eerder had hij gehoord dat er in Parijs mensen bezig waren met een staatsgreep en dat gebruikte hij als excuus. De ware reden was dat hij inzag dat de Grande Armée niet meer te redden was. Napoleon droeg het bevel van de troepen over en arriveerde op 18 december veilig in Parijs. 

De noodlottige oversteek van de rivier de Berezina

Het trieste einde

Na het vertrek van Napoleon was het restant van het Grote Leger sterk gedemoraliseerd. Toch vluchtten ze verder, richting Wilna. Maar de winter was bar, was bloedstollend koud. Half bevroren strompelden de mannen voort, opgejaagd door de honger, de Russen en wolven. De nachten waren het ergste. Dan werden er vuurtjes aangestoken. De mannen waren zo koud, dat ze zo dicht bij het vuur gingen staan dat ze hun bevroren ledematen verschroeiden. Er zijn zelfs verhalen dat de mannen zich in het vuur wierpen. En andere verhalen zeggen dat de overlevers zich te goed deden aan die verbrande mannen, en aan de bevroren mannen. De wegen lagen bezaaid met lijken.
‘s Nachts kwam de kou en in het donker kwamen ook de Russen om de verzwakte mannen aan te vallen. ‘s Ochtends waren er hele groepen die van vermoeidheid en onderkoelheid niet meer op konden staan. Het leger versplinterde en in groepjes van 5/6 mannen trokken ze verder, zelfs elkaar verjagend als ze elkaar tegenkwamen.
Zo’n 40.000 uitgehongerde geraamtes bereikten uiteindelijk de stad Wilna. De toenmalige koning Murat was niet van plan om zijn voorraden te delen met dat losgeslagen zooitje. Het losgeslagen zooitje plunderde de stad. Ze hadden slechts één nacht om een beetje bij te komen, want toen bereikten de Russen de stad en weer moesten ze vluchten, deze keer richting Pruisen.

Het trieste restant van Napoleons Grote Leger

Men schat dat 20.000-40.000 soldaten van het Grote Leger de veldslagen en de Russische winter hebben overleefd. De rest stierf een trieste dood.