Code Napoléon

Code Napoleon
Originele en enige officiële editie, 1807.

De Code Napoléon werd ingevoerd door Napoleon. Onderdelen waren het burgerlijk wetboek (1806), het wetboek van koophandel (1807), de strafvordering (1808) en het wetboek van strafrecht (1810).
Al in 1800 had Napoleon opdracht gegeven om een nieuw wetboek op te stellen met als basis de ideeën achter de Franse revolutie. Het doel van het wetboek (in eerste instantie het burgerlijk wetboek) was onder meer dat een ieder zijn rechten zou kennen, dat dezelfde wet moest gelden voor het hele land en dat de burgerlijke staat (met name het huwelijk) werd onttrokken aan het kerkelijk recht, aangezien Napoleon anti-kerk was. 

Kernpunten Code Napoléon

• iedereen is gelijk in de ogen van de wet
• niemand is speciaal door geboorte (geen adel meer)
• ieder krijgt het recht op vrijheid van godsdienst
• de staat en de kerk zijn gescheiden
• ieder krijgt het recht om een baan naar keuze te kiezen
• de dienstplicht werd ingesteld 

Door de Code Napoléon werd de man boven de vrouw gesteld. De vrouw mocht bijvoorbeeld niet stemmen en moest haar man gehoorzamen. Een ongetrouwde vrouw had weinig rechten en kon geen legale voogd zijn. In het huwelijk had de man de totale zeggenschap over het bezit en het was voor een man makkelijker om een echtscheiding aan te vragen dan voor een vrouw. Er mocht gescheiden worden in het geval van een ernstig misdrijf, bij grove beledigingen of bij wreedheid. Maar voor een vrouw waren de regels toch net een beetje anders dan voor een man. Als een man zijn vrouw in bed met een ander vond, dan mocht hij haar legaal vermoorden. Als een vrouw haar overspelige man doodde, moest ze terechtstaan voor moord. 

De Code Napoléon heeft een grote en langdurige invloed gehad op de nationale wetgevingen van heel veel landen. In 1960 waren er 70 landen die hun wetgeving ervan hadden afgeleid. Ook ons Nederlandse burgerlijk wetboek uit 1838 is voor het grootste deel een vertaling van de Code Napoléon. 

Titelblad van de Code Pénal van 1810

Code Pénal

De Code Pénal was het Franse wetboek van strafrecht. Met Code Pénal brak Napoleon met de gewoonte dat het strafrecht de door de kerk verboden gedragingen betrof. Vanaf 1810 werden plichten, verboden en bestraffingen gebaseerd op het algemeen belang en de openbare orde. Homoseksuele handelingen waren bijvoorbeeld niet meer strafbaar. Alle misdaden en hun bijbehorende straffen werden erin opgenomen. Aan de hand van de Code Pénal is ook Hester de gifmengster veroordeeld.
Pas in maart 1994 werd het eeuwenoude wetboek van strafrecht van Napoleon vervangen door een nieuwe Code Pénal.

In Vrij! wordt Hendrik door de commissaris van politie gewezen op artikel 108 van de Code Pénal. Dat artikel schrijft het volgende: 

ARTICLE 108.

Seront exemptés des peines prononcées contre les auteurs de complots ou d’autres crimes attentatoires à la sûreté intérieure ou extérieure de l’état, ceux des coupables qui, avant toute exécution ou tentative de ces complots ou de ces crimes, et avant toutes poursuites commencées, auront les premiers donné aux autorités mentionnées en l’article 103, connaissance de ces complots ou crimes et de leurs auteurs ou complices, ou qui, même depuis le commencement des poursuites, auront procuré l’arrestation desdits auteurs ou complices.
Les coupables qui auront donné ces connaissances ou procuré ces arrestations, pourront néanmoins être condamnés à rester pour la vie ou à temps sous la surveillance spéciale de la haute police.

Letterlijk staat er: ‘Vrijgesteld van sancties tegen daders van samenzwering en andere misdaden schadelijk voor de interne of externe veiligheid van de staat.
De schuldigen welke, vóór de uitvoering van de samenzwering of een poging tot misdaad bekend worden zullen de eerste zijn welke aan de autoriteiten worden uitgeleverd genoemd in artikel 103.
Degenen die kennis hebben genomen van bovengenoemde misdaden en dit melden bij de autoriteiten zullen niet vervolgd worden, maar kunnen veroordeeld worden om de rest van hun leven onder toezicht te blijven staan van de hoogste politiemacht.’

Het komt het erop neer dat degene die weet heeft van criminele activiteiten en die aangeeft bij de autoriteiten, niet vervolgd zal worden. Er staat alleen niet hoe omgegaan moet worden met mensen die verdacht zijn (of al opgepakt) van een misdaad en die hun handlangers aangeven. Op dat gebied was blijkbaar ruimte voor vrije interpretatie van de wet. 

De volledige tekst van de Code Pénal, in het Frans, kun je hier lezen.